1980 - Başbakan Süleyman Demirel başkanlığındaki hükümetçe alınan ve 24 Ocak Kararları olarak bilinen ekonomik istikrar programı kamuoyuna açıklandı.
24 ocak kararlarının en büyük ve üzerinde dikkatle durulması gereken özelliği, devletin kamu iktisadi teşebbüsleri sahibi olmaktan çok ekonomiyi bütünüyle hareket ettiren bir güç bir lokomotif olduğunun daha açık görülmesi ,bu gerçeğin anlaşılması ve bundan yararlanılmasıdır.
24 ocak öncesinin ekonomik tablosu şöyledir;
_ 1974 den itibaren tesirini göstermeye başlayan asıl petrol şokları ile onların dolaylı şokları Türk ekonomisinin ithalat maliyetini büyük ölçüde arttırmıştır
_ Ekonominin ara malları ve yatırım malları ile büyük ölçüde ithalata bağlı olması ,sınai üretimin iç piyasaya dönük karakteri ihraç gücünün zayıflığı ve genellikle ekonominin 00döviz kazanma gücünün yetersiz olması, 1974 sonrasında dolaysızdolaylı petrol şoklarının büyük bir bölümünü ekonominin sırtına yüklemiştir.
_ Ekonominin döviz harcamadan işlenmeyecek bir durumda bulunmasına ek olarak enerjibakımından da dışarıya bağlılığı döviz enerji dar boğazını daha da daraltmıştır.
_ Genel arz daralışı ve maliyetlerdeki artışlar karşısında toplam nakdi talep gereği kadar daralmamış ve böylece enflasyon çarkı gittikçe artan bir hızla dönerek %100 ü aşan bir enflasyon dönemiyaşanmıştır.
_ Döviz sıkıntısı ,girdi ithalatın zayıflaması gübre ,ilaç ve tarımsal yatırım malları arzında sorunlar yaratarak tarımsal üretimi de tehdit altına almıştır.
_ Döviz rezervlerinin 0 a yaklaşması dış borç ödemelerini sıkıntıya sokmuş ve Türkiye nin dış kredi sağlama hususundaki ekonomik itibarıçok zayıflatmıştır.
24 ocak öncesi genel ekonomik tablosubudur
PARA POLİTİKASI
24 OCAK KARALARI ;döviz arzının artması dar boğazların kısmen açılması üretim artışları yoluyla ihracatın gelişmesine hizmet etmiştir.
24 ocak sonrasında elde edilen tecrübeler uygun döviz kurları,teşvik edici tedbirlerin üstünde
_ İhraç edilebilir üretim fazlasının rolünü,
_ İç fiyat istikrarının önemini
_ Dış pazarlamanın yerini açıkça göstermiştir
Döviz arzını arttırma tedbirlerine gelince , bu Türk iktisat tarihinin en önemli yapraklarını oluşturacak özellikler arz eder.
İlk hamle ve kısa vadede döviz arzı 24 ocak sonrasında bir devlet aktivitesi olarak ortaya çıkar. Bu devlet aktivitesinin
Girdisi,
_ Devletin gücü,
_ Uluslar arası prestiji
_ Diplomatik politik ve ekonomik girişimlerdir
Çıktısı (yani ürünü)ise,
_ Dış borçların ertelenmesi
_ Taze dış kredilerin sağlanması olmuştur.
ÖNEMİ
İthal_ ikame sanayileşme stratejisine ağır sanayi ye öncelik verilmesine 24 ocak 1980 tarihinde alınan ekonomik kararlarla son verilmiş, aşırı ithal ikamesine yol açan politikalar geniş ölçüde düzeltilmiştir.
Nitekim,24 ocak 1980 de yüksek oranlı bir devalüasyon yapılmış, ayrıca günlük döviz kuru ayarlamaları uygulaması getirilerek sabit kur ve aşırı değerlendirilmiş para politikası terkedilmiş ,denge döviz kuru politikası izlenmesine başlanmıştır ..
Ayrıca gerek mevduat gerek kredi faiz hadleri de yükseltilmiş ve negatif reel faiz yerine pozitif faiz haddi politikası uygulanmıştır. Diğer taraftan özel teşebbüs ve özel yabancı sermeyenin köklü şekilde teşvik politikasına yeniden dönüşülmüştür. Enflasyonu önlemek üzere sıkı para politikası izlerken kamu sektörü finansmanında gevşek davranıldığı için para hacminin artış hızını düşürmenin asıl yükü özel kesime binmiştir.
Mopsy-Evet Turk parasini koruma kanunu degistirilip
Serbest doviz piyasa uygulamasinin baslamasinin 30. yilidonumu.
24 ocak kararlarının en büyük ve üzerinde dikkatle durulması gereken özelliği, devletin kamu iktisadi teşebbüsleri sahibi olmaktan çok ekonomiyi bütünüyle hareket ettiren bir güç bir lokomotif olduğunun daha açık görülmesi ,bu gerçeğin anlaşılması ve bundan yararlanılmasıdır.
24 ocak öncesinin ekonomik tablosu şöyledir;
_ 1974 den itibaren tesirini göstermeye başlayan asıl petrol şokları ile onların dolaylı şokları Türk ekonomisinin ithalat maliyetini büyük ölçüde arttırmıştır
_ Ekonominin ara malları ve yatırım malları ile büyük ölçüde ithalata bağlı olması ,sınai üretimin iç piyasaya dönük karakteri ihraç gücünün zayıflığı ve genellikle ekonominin 00döviz kazanma gücünün yetersiz olması, 1974 sonrasında dolaysızdolaylı petrol şoklarının büyük bir bölümünü ekonominin sırtına yüklemiştir.
_ Ekonominin döviz harcamadan işlenmeyecek bir durumda bulunmasına ek olarak enerjibakımından da dışarıya bağlılığı döviz enerji dar boğazını daha da daraltmıştır.
_ Genel arz daralışı ve maliyetlerdeki artışlar karşısında toplam nakdi talep gereği kadar daralmamış ve böylece enflasyon çarkı gittikçe artan bir hızla dönerek %100 ü aşan bir enflasyon dönemiyaşanmıştır.
_ Döviz sıkıntısı ,girdi ithalatın zayıflaması gübre ,ilaç ve tarımsal yatırım malları arzında sorunlar yaratarak tarımsal üretimi de tehdit altına almıştır.
_ Döviz rezervlerinin 0 a yaklaşması dış borç ödemelerini sıkıntıya sokmuş ve Türkiye nin dış kredi sağlama hususundaki ekonomik itibarıçok zayıflatmıştır.
24 ocak öncesi genel ekonomik tablosubudur
PARA POLİTİKASI
24 OCAK KARALARI ;döviz arzının artması dar boğazların kısmen açılması üretim artışları yoluyla ihracatın gelişmesine hizmet etmiştir.
24 ocak sonrasında elde edilen tecrübeler uygun döviz kurları,teşvik edici tedbirlerin üstünde
_ İhraç edilebilir üretim fazlasının rolünü,
_ İç fiyat istikrarının önemini
_ Dış pazarlamanın yerini açıkça göstermiştir
Döviz arzını arttırma tedbirlerine gelince , bu Türk iktisat tarihinin en önemli yapraklarını oluşturacak özellikler arz eder.
İlk hamle ve kısa vadede döviz arzı 24 ocak sonrasında bir devlet aktivitesi olarak ortaya çıkar. Bu devlet aktivitesinin
Girdisi,
_ Devletin gücü,
_ Uluslar arası prestiji
_ Diplomatik politik ve ekonomik girişimlerdir
Çıktısı (yani ürünü)ise,
_ Dış borçların ertelenmesi
_ Taze dış kredilerin sağlanması olmuştur.
ÖNEMİ
İthal_ ikame sanayileşme stratejisine ağır sanayi ye öncelik verilmesine 24 ocak 1980 tarihinde alınan ekonomik kararlarla son verilmiş, aşırı ithal ikamesine yol açan politikalar geniş ölçüde düzeltilmiştir.
Nitekim,24 ocak 1980 de yüksek oranlı bir devalüasyon yapılmış, ayrıca günlük döviz kuru ayarlamaları uygulaması getirilerek sabit kur ve aşırı değerlendirilmiş para politikası terkedilmiş ,denge döviz kuru politikası izlenmesine başlanmıştır ..
Ayrıca gerek mevduat gerek kredi faiz hadleri de yükseltilmiş ve negatif reel faiz yerine pozitif faiz haddi politikası uygulanmıştır. Diğer taraftan özel teşebbüs ve özel yabancı sermeyenin köklü şekilde teşvik politikasına yeniden dönüşülmüştür. Enflasyonu önlemek üzere sıkı para politikası izlerken kamu sektörü finansmanında gevşek davranıldığı için para hacminin artış hızını düşürmenin asıl yükü özel kesime binmiştir.